SINIRLARI ÇİZMEK - 8

ANADOLU'NUN SINIRLARI

Türkiye Cumhuriyeti ile birlikte doğu sınırları Türkiye’nin sınırları olarak kabul edilse de coğrafi olarak bir yarımada olan Anadolu’nun tarihi doğu sınırı Fırat Nehri’dir

Yunanca/Türkçe:
Anatolê/Anadolu,
ana/yukarı,
tellô/kalkmak.
Anadolu: Gündoğumu, doğu

Euphrátês/Fırat
Fırat: Yarılmak, bölünmek

Kaynak: Sevan Nişanyan


Diğer yazılar için kaynak: Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, İsmail SOYSAL

SINIRLARI ÇİZMEK

Ermenistan-Gürcistan-Azerbaycan
İran
Irak
Suriye
Yunanistan
Bulgaristan
Romanya

Yazının devamı

SINIRLARI ÇİZMEK - 7

ROMANYA

Lozan Antlaşması’nın Trakya sınırına ilişkin sözleşmesine Türkiye adına İsmet Bey, Dr.Rıza Nur ve Hasan Bey imza koyarken, İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Bulgaristan, Yunanistan, Romanya, Sırp-Hırvat-Sloven Devleti temsilcileri tarafından da imzalanmıştı. ABD, tüm komisyonlarda gözlemci bulundurmasına rağmen hiçbir sözleşmeye imza atmadı. Rusya ise sadece Boğazlar Komisyonu’na katılmış, onu da beğenmediği için imzalamamıştı.

Adakale
Osmanlı-Rus Savaşı 93 Harbi (1877-1878) sonunda Ayastefanos Antlaşması'nın yerini alan Berlin Antlaşması’nda unutulduğu için Osmanlı yönetiminde kalan, Romanya ile Sırbistan arasında Tuna Nehri üzerinde, 1,000 kadar kişinin yaşadığı küçük bir ada olan Adakale, Lozan Antlaşması ile Romanya'ya bırakıldı. İsmet Paşa Lozan'da Adakale için çok uzun süre direnmişti. 1967'de, Romanya ve Sırbistan Tuna üzerine bir baraj yapmaya karar verince Adakale sular altında kaldı.


Ermenistan-Gürcistan-Azerbaycan
İran
Irak
Suriye
Yunanistan
Bulgaristan
Romanya
Anadolu'nun sınırları

Yazının devamı

SINIRLARI ÇİZMEK - 6

BULGARİSTAN

Osmanlı’yı Balkanlar’da kaybedilen toprakları kazanmak hevesiyle 1912’de I.Balkan Savaşı’na sokan İttihat ve Terakki, Bulgarlar’ın Çatalca’ya kadar ilerlemesine engel olamadı. Mayıs 1913’te imzalanan Londra Antlaşması Midye-Enez Hattı Bulgaristan’la sınır olarak kabul edildi. Balkan ülkelerinin toprak paylaşımı yüzünden kendi aralarında kavgaya tutuşmaları ile patlayan II.Balkan Savaşı Osmanlı’nın kurşun atmadan Edirne, Kırklareli ve Dimetoka’yı geri alması ile neticelendi. Enver Paşa Edirne’ye girmeye hazır olan orduyu bekleterek savaş kazanan komutan olarak 22 Temmuz 1913’te en önde şehre girdi. Mustafa Kemal Kolordu Kurmay Başkanı’ydı.

Balkanlar ve Midye-Enez Hattı
Bulgaristan’la 29 Eylül 1913 İstanbul Antlaşması imzalandı. Daha sonra 6 Eylül 1915’te Sofya’da imzalanan sınır düzeltmesi antlaşması ile belirlenen sınırlar Lozan Antlaşması ile doğrulanacaktı. I.Dünya Savaşı’nda 1915 Çanakkale Zaferi’ne kadar çekimser kalan Bulgaristan, Sofya ve Berlin’de imzalanan anlaşmalarla Almanya-Avusturya-Osmanlı İttifakı’na katılıyordu. Bulgaristan’ın tavrı yüksek sesle duyurulmamakla birlikte, sınır düzeltmesi nedeniyle İtilaf Devletleri durumu kavramıştı.


Ermenistan-Gürcistan-Azerbaycan
İran
Irak
Suriye
Yunanistan
Bulgaristan
Romanya
Anadolu'nun sınırları

Yazının devamı

SINIRLARI ÇİZMEK - 5

YUNANİSTAN

I. Dünya Savaşı ardından İtilaf Devletleri'yle Bulgaristan arasında 27 Kasım 1919 tarihinde Fransa’da imzalanan Neuilly-sur-Seine antlaşmasıyla Bulgaristan’ın elinde bulunan Gümülcine ve Dedeağaç Yunanistan’a bırakıldı. İki devletin de antlaşmada imzası olmamasına rağmen fiilen Türk-Yunan sınırı çizilmiş oldu. Daha sonra 24 Temmuz 1923, Lozan Antlaşması’yla Meriç Nehri’nin oluşturduğu fiili sınır, Karaağaç dışında Türkiye Yunanistan arasındaki doğal sınır olarak onaylandı.

Neuilly-sur-Seine antlaşması ile I.Dünya Savaşı sonrası Yunanistan ve Bulgaristan sınırları, 27 Kasım 1919

Dr.Rıza Nur anılarında, Lozan’da Yunanistan’dan savaş tazminatı olarak büyük miktarda para ya da Yunan donanmasını istediklerini ancak o sırada diktatör olan General Pangalos’un (Torunu Theodoros Pangalos, 1999’daki Öcalan krizi sonrası Yunanistan Dışişleri Bakanlığı’ndan istifa etmişti) Batı Trakya’ya 40-50 bin kişilik bir ordu yığdığını, tazminatta ısrar edilirse soluğu İstanbul’da alacağı istihbar edildiğinden tazminat olarak evvelce teklif edilen Karaağaç’ta karar kılındığını anlatıyor, ısrar etsek belki Dimetoka’yı da alırdık diye ekliyor. İmroz (Gökçeada), Bozcaada, ve Tavşan adaları Çanakkale Boğazı’nın güvenliği için Türkiye’ye verilirken, Balkan Savaşları sonrası yapılan 1913 Atina Antlaşması ile Yunanistan’a geçen diğer adaların durumu onaylanıyordu.


Ermenistan-Gürcistan-Azerbaycan
İran
Irak
Suriye
Yunanistan
Bulgaristan
Romanya
Anadolu'nun sınırları

Yazının devamı

SINIRLARI ÇİZMEK - 4

SURİYE

1921’den itibaren Anadolu’da Milli Güçler’in etkisinin artması Fransız kamuoyunda yeni bir savaşa tepki duyulmasına sebep oluyordu. Sakarya Zaferi’nden sonra Fransa Hükümeti görüşmeler yapmak üzere Ankara’ya bir temsilci gönderdi. Suriye sınırını çizen anlaşma, Fransa adına Senato Dışişleri Komisyonu Başkanı Henri Franklin-Boullion ve TBMM Hükümeti adına Yusuf Kemal Bey (Tengirşek) ile imza edilen 20 Ekim 1921 tarihli Ankara Anlaşması oldu. Lozan’dan önce imzalanan bir ön barış anlaşması niteliği taşıdığı için Antlaşma (Traite) değil, Anlaşma (Accord) olarak anılır...

Lozan Antlaşması’ndan sonra Türkiye’nin sınırları, 1923
9. maddesine göre Osmanlı Hanedanı’nın kurucusu Sultan Osman’ın büyük babası Süleyman Şah’ın Caber kalesinde bulunan ve Türk Mezarı adı ile tanınan kabri, çevresiyle birlikte Türkiye’nin malı olarak kalacaktı. Ankara Anlaşması’nın 16 Mart 1921 Türk-Sovyet Antlaşması’ndan sonra önemli ikinci siyasi başarı olması, Hatay ve İskenderun’un Misak- Milli içinde bulunmasına rağmen, özel bir yönetim kurulması kaydıyla Fransız mandasındaki Suriye’ye bırakılması sonucunu doğurdu. Lozan Antlaşması’nda Ankara Anlaşması’nın geçerli olduğu teyid edildi.

Hatay’da Ankara Antlaşması ile başlayan Fransız mandası 1936'da sona erdi. Türkiye ve Suriye arasında sorun haline gelen Hatay’da 1937’de Milletler Cemiyeti kararıyla bağımsız bir devlet oluşturuldu. Fransa’nın Suriye’deki milliyetçi ayaklanmalarla uğraşmak zorunda kalması ve 2. Dünya Savaşı’nın yaklaşması Türkiye’nin lehine çalıştı ve Hatay 29 Haziran 1939’da Türkiye’ye katıldı.


Ermenistan-Gürcistan-Azerbaycan
İran
Irak
Suriye
Yunanistan
Bulgaristan
Romanya
Anadolu'nun sınırları

Yazının devamı

SINIRLARI ÇİZMEK - 3

IRAK

Misak-ı Milli sınırları içinde bulunan Musul’un durumu Lozan Konferansı’nda İngiltere ve Türkiye arasında çözüme kavuşturulamamış ve Lozan Antlaşması’nın 3.maddesi uyarınca 9 ay içinde iki devlet arasındaki görüşmelerle çözümü, anlaşmaya varılmaz ise Millletler Cemiyeti Konseyi’ne sunulması öngürülmüştü. İngiltere, 19 Mayıs-5 Haziran 1924’te İstanbul’da Haliç Konferansı adıyla yapılan görüşmelerden sonuç almamayı ustaca becerdi, hatta konu Musul iken Hakkari’yi bile talep etmişlerdi. Meselenin bundan sonra gideceği yer Türkiye’nin üye olmadığı, İngiltere’nin ise daimi üyesi bulunduğu Millletler Cemiyeti Konseyi olunca İngiltere sonuç almakta zorlanmadı.


1-Misak-ı Milli ile belirlenen sınırlar 2-Türkiye Cumhuriyeti sınırları
Türkiye, reformlarla uğraşır, üniter bir devlet oluşturmaya çalışırken Türkler’in çoğunlukta olmadığı bir toprak için savaşı göze almadı. Musul’u İngiltere mandasındaki Irak’a bırakırken karşılığında Musul petrollerinden 25 yıl boyunca %10 pay ya da 500 bin İngiliz Lirası alması kararlaştırıldı.

5 Haziran 1926’da Türkiye adına Dışişleri Bakanı Dr.Tevfik Rüştü, İngiltere adına büyükelçi Ronald Charles Lindzey ve Irak adına Albay Nuri Said’in imzalarıyla Ankara’da kabul edilen antlaşma ile Millletler Cemiyeti Konseyi’nde “statu quo” olarak belirlenmiş olan Brüksel Sınır Çizgisi küçük değişikliklerle bugünkü sınırımız olarak kabul edildi.

Ermenistan-Gürcistan-Azerbaycan
İran
Irak
Suriye
Yunanistan
Bulgaristan
Romanya
Anadolu'nun sınırları

Yazının devamı

SINIRLARI ÇİZMEK - 2

İRAN

20 yy’a dek bazı değişiklikler olmakla birlikte Türkiye-İran sınırı, büyük ölçüde 1639’da Osmanlı Devleti ile Safeviler arasında imzalanan Kasr-ı Şirin antlaşması ile belirlendi. İki ülke sınırları son olarak 1932’de değişti. Celali aşireti etrafında örgütlenen Kürt aşiretleri 1927’den itibaren Ağrı Dağı’na sığındı. İran’dan da katılımlarla isyana dönüşen hareket Van’a ve Bitlis’in kuzeyine kadar hakim oldu. Hatta bir “Ağrı Cumhuriyeti” ilan edip Milletler Cemiyeti’ne başvuru bile yaptılar.

Küçük Ağrı ve Büyük Ağrı (zirvesi karlı)

O yıllarda Küçük ve Büyük Ağrı dağ ikilisinden küçük olanı İran sınırları içindeydi. Bu durum Türkiye Cumhuriyeti’nin isyana müdahalesini engelliyordu. İran’la çıkacak problem göze alınarak sınır aşılıp isyancılar arkadan kuşatıldı. Daha sonra 23 Ocak 1932’de Tahran’da, Türkiye adına Dr.Tevfik Rüştü Aras’ın imza koyduğu Türkiye-İran sınırının yeniden belirlenmesine dair bir antlaşma imzalandı ve Küçük Ağrı Türkiye topraklarına katılarak bugünkü sınır çizgisi son halini aldı.


Ermenistan-Gürcistan-Azerbaycan
İran
Irak
Suriye
Yunanistan
Bulgaristan
Romanya
Anadolu'nun sınırları

Yazının devamı

SINIRLARI ÇİZMEK - 1

ERMENİSTAN - GÜRCİSTAN - AZERBAYCAN (NAHÇİVAN)


I.Dünya Savaşı sürerken Rusya’da 1917 Ekim Devrimi gerçekleşince Bolşevik Hükümet Osmanlı Devleti ile 5 Aralık 1917’de Erzincan’da ateşkes antlaşması, 3 Mart 1918’de de barış antlaşması imzaladı. Antlaşmaya göre 93 Harbi’nden (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı) önceki sınırlara dönülecek, Kars, Ardahan ve Batum’da halkoylamasına gidilecekti. Oylama sonucunda bu bölgeler Osmanlı’ya bağlandı. 30 Ekim 1918’deki Mondros Antlaşması ile Türk Ordusu 1914 sınırlarına çekilmek zorunda kaldı. Ermenistan ordusunun boşalan topraklara girmesi üzerine Kazım Karabekir komutasındaki Doğu Cephesi Ordusu, Kars’ı alarak Gümrü’ye (şu an Ermenistan’ın 2. büyük şehri) kadar ilerledi. Ermenistan barış istemek zorunda kaldı, 2 Aralık 1920’de Ermenistan’ı kontrol eden Menşevik hükümetle Gümrü Barış Antlaşması imzalandı. Antlaşma sonucu Kars’la birlikte 1828’de İran’dan Rusya’ya geçen Iğdır ve Tuzluca yöreleri de geri alındı. Gürcistan yönüne ilerleyen Kazım Karabekir yönetimindeki ordu, Ardahan, Artvin ve Batum’u da ele geçirdi...

Gümrü Antlaşması daha onaylanamadan Kızıl Ordu bölgeye girdi. Ermenistan, Gürcistan, Azerbaycan’da Bolşevik Hükümetler yönetime geçti. TBMM Hükümeti dayanışma içinde olduğu Sovyetler ile Moskova’da 16 Mart 1921’de Moskova Antlaşması’nı imzaladı. Türkiye’nin bugün de geçerli olan doğu sınırları belirlenmiş oldu. Antlaşmaya göre Batum hariç Gümrü Antlaşması doğrulanıyordu. Sovyetler’in Van-Bitlis-Muş bölgelerinin Ermenistan’a bırakılması isteği kabul edilmedi. Gümrü Antlaşması ile kontrolü Türkiye’ye bırakılan Nahçıvan ise Azerbaycan yönetimine verildi. 13 Ekim 1921’de yapılan Kars Antlaşması Moskova Antlaşması’nın bir benzeri idi, farklı olarak antlaşmayı Sovyetler’in yanında Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan Federe Cumhuriyetleri temsilcileri de imzalamıştı.

93 Harbi’nden sonra Çarlık Rusya’sına geçen, I. Dünya Savaşı’ndan sonra, 1918’de kurulan Demokratik Gürcistan Cumhuriyeti sınırları içinde yer alan Macaheli, Moskova Antlaşması ile ikiye bölündü. 6 köy Türkiye’de Yukarı Macaheli'de , 12 köy Gürcistan'da Aşağı Macaheli içinde kaldı. Bugün Macaheli halkı kar yolları kapattığında en yakın merkeze gidebilmek için Gürcistan topraklarına geçip oradan Sarp sınır kapısından Türkiye’ye girmek zorundadır.

1991’de Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra doğu sınırımızda yeni bağımsız devletler ortaya çıkınca dünya üzerinde nadir görülen 4 ülkenin herbirinin birbiriyle sınırdaş olduğu 2 farklı durum ortaya çıktı (Gürcistan-Ermenistan-Azerbaycan-Türkiye ve Türkiye-Ermenistan-Azerbaycan-İran).

Ermenistan-Gürcistan-Azerbaycan
İran
Irak
Suriye
Yunanistan
Bulgaristan
Romanya
Anadolu'nun sınırları

Yazının devamı